Kritisch zelfonderzoek?
Ik had laatst corona. Het was gelukkig minder zwaar dan de mannengriep. Er kwamen herinneringen naar boven uit de coronacrisis. Maar ook vragen. Al die discussies, ruzies zelfs. Tijd voor reflectie?
‘Heb vertrouwen in de experts en in elkaar. Anders frustreer je de loyaliteit die we nodig hebben om het virus uit te bannen.’ Dat was denk ik mijn persoonlijke basishouding als burger tijdens de coronacrisis. Achteraf gezien stond ik in mijn privé-omgeving onvoldoende open voor mensen die kanttekeningen bij dit vertrouwen plaatsten.
Tijdens de coronacrisis werkte ik voor NU.nl. Ik schreef over (prominente) mensen die door corona voor hun bestaan vreesden. De een door het virus, de ander juist door de maatregelen ertegen. Ik zag mezelf en mijn collega’s proberen objectief en feitelijk over de aanpak van de crisis te schrijven. Met gepaste ruimte voor uiteenlopende ‘geluiden’. Maar had ik dat wel juist gezien?
“NU.nl was tijdens de coronacrisis onpersoonlijk. Voor verhalen van 'gewone mensen' was weinig ruimte. Dat was er wel voor de overheid, het RIVM en verschillende belangenverenigingen. Daarmee kan NU.nl de indruk wekken dat het dichter bij de instituties staat dan bij de samenleving”, concludeerde Frits van Exter (voorzitter van de Raad voor de Journalistiek) in oktober 2022 in een onderzoek (op verzoek) naar de coronaberichtgeving van NU.nl.
Van Exter benadrukt in het onderzoek dat het logisch is dat media tijdens crises houvast zoeken bij officiële crisismanagers en dat de jonge redactie van NU.nl erin slaagde om desinformatie te bestrijden. “In een gezondheidscrisis is dat van het grootste belang. Maar naarmate het langer duurt is een grotere variatie in onderwerpen en invalshoeken en ruimte voor kritische tegengeluiden voorstelbaar. Dat gebeurt met mate.”
Toenmalig hoofdredacteur Gert-Jaap Hoekman was niet verrast door de conclusies, en had ook een verklaring: “De belangrijkste: het beleid van de overheid was gericht op de intensive care. We volgden vooral dat pad. Als er minder besmettingen zijn, is het minder druk in de ziekenhuizen. Dus ook op de ic. En dan vallen er minder doden. We moeten simpelweg kritischer zijn richting de overheid. Daarnaast speelde de stille ramp in verzorgingstehuizen zich af buiten ons gezichtsveld. Pas later in de pandemie ging een collega als bijbaantje werken in een verpleeghuis. Toen kwamen de verhalen ook op de redactie los.”
Voor de redactie van NU.nl leidde het ‘zelfonderzoek’ tot meer persoonlijke verhalen bij het nieuws. Naast de essentiële kritische blik op het eigen handelen een mooie bijvangst. Ik ben benieuwd wat andere redacties van hun coronacrisis hebben geleerd. Of we daar ooit antwoord op zullen krijgen is de vraag.
In een recente bijdrage voor Villamedia schrijft Van Exter namelijk dat er onder journalisten weinig behoefte tot kritisch zelfonderzoek voelbaar is.
Frits van Exter over (het gebrek aan) corona-zelfreflectie onder journalisten
©Duco de Vries
Frits van Exter, voorzitter van de Raad voor de Journalistiek, denkt in de rubriek De Mores met je mee over journalistieke dilemma’s. Dit keer: kan de journalistiek wat leren van de corona-crisis? We zullen het misschien nooit weten, want er lijkt nog weinig drang tot kritisch zelfonderzoek.
De observatie van Van Exter inspireerde me om het onderzoek van Jop de Vrieze, die voor Villamedia de journalistieke lessen van de pandemie in kaart brengt, hier nog een keer onder de aandacht te brengen. In de eerste aflevering van de driedelige reeks blikt hij onder meer terug op zijn eigen werkzaamheden voor De Groene Amsterdammer en Nieuwsuur tijdens de crisis.
“Meer oog voor kritische vragen van verschillende sceptici zou goed zijn, maar dan wel journalistiek en pluriform: vanuit verschillende perspectieven. We zouden de kritiek van activisten en activistische media bijvoorbeeld meer kunnen gebruiken als startpunt voor ons werk”, is één van zijn conclusies.
De journalistieke lessen van de coronapandemie: Uit de greep van medialogica
©Joep Bertrams
Freelance wetenschapsjournalist Jop de Vrieze was bijna drie jaar lang coronareporter voor met name De Groene Amsterdammer en Nieuwsuur. Hij vraagt zich af: wat zijn de journalistieke lessen van de coronapandemie? Aflevering 1 met de mediadeskundigen.
ADVERTORIAL
Onderzoek naar de attitude van journalisten ten opzichte van burgerparticipatie in politieke processen
De afgelopen jaren is er veel gedaan om burgers te betrekken bij beleid en politieke processen. Het enthousiasme over deze trend loopt uiteen, afhankelijk van wie je het vraagt. Hoe journalisten kijken naar deze trend is nog onduidelijk.
Daarom zijn we benieuwd hoe journalisten kijken naar de zin en onzin van burgers op allerlei manieren te betrekken bij beleid. Door het invullen van deze enquête doen jullie mee met een Europees, wetenschappelijk onderzoek in zeven landen.
De resultaten dragen bij aan belangrijke inzichten over hoe we kunnen omgaan met democratische en vertrouwensproblemen in de samenleving.
Naar de enquête van het door de EU gefinancierde Horizon 2020 DEMOTEC-project
Dit moet je ook even lezen:
Albert Heller, verslaggever bij De Gelderlander, deed onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag van John Berends, commissaris van de Koning in Gelderland. Berends ontkende in eerste instantie alle aantijgingen. Uiteindelijk besloot Berends zijn werk tijdelijk neer te leggen. Hoe kreeg Heller dat verhaal aan het rollen?
Op woensdag 22 november gaat Nederland naar de stembus. Maar welke partijen hebben het beste voor met de journalistiek? Villamedia zet in deze reeks de belangrijkste speerpunten met betrekking tot ons vak, vrije nieuwsgaring en persveiligheid uit de verkiezingsprogramma's van de politieke partijen op een rijtje. In deze vierde aflevering: de BoerBurgerBeweging (BBB).
Mediahuis gaat onderzoeken wat de Z-generatie nu precies van de journalistiek verwacht, RTV Noord-verslaggever Mario Miskovic wil wat nieuws, maar blijft in de regio en John Volkers is de nieuwe voorzitter voor de Nederlandse Sport Pers. Dit en meer in de Transfer Thursday, waarin Villamedia de ontwikkelingen op de journalistieke arbeidsmarkt volgt.